Przejdź do treści

Plany budowy linii kolejowej przez Myślencie artykuł dra Andrzeja Małysy

    Plany budowy linii kolejowej przez Myślenice

    Na przestrzeni ponad stu lat kilka razy były podejmowane próby wybudowania linii kolejowej, która miała prowadzić przez Myślenice. Miasto to w czasach zaborów stało się siedzibą powiatu i ważnym ośrodkiem komunikacyjnym. Plany stworzenia połączenia kolejowego przez położoną nad Rabą miejscowość na początku XX wieku pokrzyżował wybuch I wojny światowej. Do idei poprowadzenia kolei przez Myślenice powrócono w latach 30. XX wieku. Jednak wybuch II wojny światowej po raz kolejny uniemożliwił wykonanie tej ważnej inwestycji komunikacyjnej.

    Kolej była jednym z wielu XIX-wiecznych wynalazków, który przyczynił się do postępu ludzkości. W pierwszej połowie tego  stulecia transport towarów odbywał się na drewnianych wozach po fatalnych, nieutwardzonych drogach. Pojawienie się kolei żelaznej zrewolucjonizowało transport. Za ojca kolei parowych uznaje się Georga Stephensona. Ten brytyjski inżynier zaprojektował lokomotywę parową. 14 czerwca 1814 roku parowóz Stephensona  po raz pierwszy został wykorzystany do transportu węgla w kopalni Durham. Jedenaście lat później w Wielkiej Brytanii otwarto pierwszą linię kolejową, na której kursowały buchające parą lokomotywy.

    W połowie XIX wieku inwestycje kolejowe zaczęły być realizowane także w Galicji. W 1847 roku powstała pierwsza linia kolei żelaznych na terenie zaboru austriackiego. Była nią Kolej Krakowsko-Górnośląska, łącząca Kraków ze Śląskiem. Z chwilą wybudowania odgałęzienia ze Szczakowej do Mysłowic, doszło do jej połączenia z funkcjonującą na terenie Królestwa Prus Koleją Górnośląską. Na terenie Galicji zaczęły powstawać następne linie kolejowe. Biegły one dość blisko Myślenic. W latach 1873-1876 powstała Linia Tarnowsko-Leluchowska, licząca około 150 kilometrów. W 1884 roku oddano do użytku Galicyjską Kolej Transwersalną. Linia ta biegła od Czech, przez Żywiec, Suchą Beskidzką i dalej w stronę Karpat. Kolej Transwersalna miała również odnogę biegnącą przez Skawinę do Podgórza. Szacuje się, że całkowita długość linii kolejowych na terenie Galicji przed wybuchem I wojny światowej wynosiła niemal 4300 kilometrów.

    Sieć linii kolejowych w drugiej połowie XIX wieku pokryła tereny ówczesnych państw europejskich.  Budowa kolei  miała znaczenie dla rozwoju gospodarki i ożywienia handlu.  Pod koniec lat 90. XIX wieku pojawiły się także w  Myślenicach plany budowy linii kolejowej, która miała przechodzić przez miasto. Sprzyjały temu regulacje prawne przyjmowane zarówno przez wiedeński parlament jak i przez sejmy krajowe. Ich zadaniem było zwiększenie inwestycji w koleje żelazne na terenie Austro-Węgier. Jedną z takich regulacji była ustawa o kolejach lokalnych (Lokalbahnen), którą przyjęto w 1880 roku w krajach pod panowaniem austriackim. Ten akt prawny zakładał, że budowę drugorzędnych linii  kolejowych miały finansować nieduże spółki o lokalnym zasięgu. Duże nadzieje na ożywienie inwestycji w kolejach żelaznych wiązano z ustawą przyjętą przez  Sejm Krajowy we Lwowie w 1880 roku. W myśl jej przepisów nowo budowane linie kolejowe miały być zwolnione od wszelkich danin publicznych. 

    Idea budowy linii kolejowej przez Myślenice została wsparta  przez dwóch lokalnych polityków – księcia Kazimierza Lubomirskiego i Andrzeja Średniawskiego. Obydwaj zasiadali w organach władzy ustawodawczej monarchii Habsburgów. Książę Lubomirski był przedstawicielem znanej rodziny arystokratycznej. Arystokrata, związany z nurtem krakowskich konserwatystów, posiadał lasy i majątek ziemski w okolicach  Myślenic. W latach 1901-1913 książę zasiadał w Galicyjskim Sejmie Krajowym we Lwowie.  Z kolei Średniawski był jednym z najbardziej znanych działaczy ruchu ludowego na przełomie XIX/XX wieku. Pochodził z Górnej Wsi pod Myślenicami. Polityk znalazł się wśród uczestników zjazdu założycielskiego pierwszej partii ludowej w Galicji – Stronnictwa Ludowego utworzonego w 1895 roku. Średniawski był najpierw posłem do Sejmu Krajowego we Lwowie, a następnie deputowanym do Rady Państwa w Wiedniu.

    Po raz pierwszy pomysł budowy linii kolejowej przez Myślenice pojawił się w 1898 roku. Z inicjatywą wyszedł książę Lubomirski. Przy okazji poruszono kwestię finansowania tej inwestycji komunikacyjnej. Koszt budowy linii kolejowej oszacowano na kwotę 1 miliona koron. Z tego 40% inwestycji miało pokryć miasto, 40% myślenicka Rada Powiatowa, 20% książę Lubomirski.

    Gorącym orędownikiem poprowadzenia linii kolejowej przez Myślenice był także Andrzej Średniawski. Sprawa realizacji inwestycji została poruszona przez niego na forum Galicyjskiego Sejmu Krajowego we Lwowie. W 1900 roku poseł złożył wniosek o zatwierdzenie budowy linii kolejowej, która miała biec z Podgórza (wtedy jeszcze oddzielnego miasta) do Lubnia. Przy okazji przechodziłaby ona przez Świątniki i Myślenice. Miała to być kolej wąskotorowa, znacznie tańsza w budowie i eksploatacji. Planowano nią przewozić do Podgórza i Krakowa produkty rolne, zwierzęta i drewno. W drugą stronę transport kolejowy miał obejmować artykuły przemysłowe oraz węgiel. Średniawski próbował przeforsować projekt kolei wąskotorowej w Sejmie Krajowym. W trakcie jednej z sesji przekonywał  posłów, że udało się zebrać 1/3 funduszy na tę inwestycję. Szacował, że na jej dokończenie należałoby przeznaczyć jeszcze około 1 miliona koron. Wniosek został następnie skierowany do Komisji Kolejowej. Niestety, projekt ten został ostatecznie w 1906 roku odrzucony przez władze austriackie.

    Nie zarzucono jednak pomysłu poprowadzenia kolei przez Myślenice. Miasto planowano umieścić w projekcie innej linii kolejowej, tym razem już szerokotorowej prowadzącej z Krakowa do Mszany. Połączenie liczące 56 kilometrów miało biec przez Wieliczkę, Dobczyce, Myślenice, Pcim i Lubień. Projekt ten, tak jak poprzedni został poparty przez księcia Lubomirskiego. Dużą aktywność w tej dziedzinie przejawiał również Średniawski. Poseł dwukrotnie zwoływał w Myślenicach zebrania z udziałem mieszkańców. Pochodzący z Górnej Wsi polityk próbował wyjaśnić myśleniczanom sens poprowadzenia kolei przez ich miasto. Pierwsze ze spotkań odbyło się na myślenickim rynku w 1908 roku, drugie miało miejsce w budynku straży pożarnej w 1912 roku. Sprawa inwestycji kolejowej bardzo zintegrowała mieszkańców Myślenic. Może o tym świadczyć fakt, że tłumnie brali udział w spotkaniach i wspólnie pisali petycje w tej sprawie. Niestety, nie udało się zrealizować planu budowy linii kolejowej z Krakowa do Mszany. Na przeszkodzie stanął wybuch I wojny światowej latem 1914 roku.

                Do planów inwestycji kolei biegnącej przez Myślenice powrócono w okresie międzywojennym. Bardzo nowoczesną koncepcję nowej linii kolejowej opracowano w latach 30. XX wieku. Tak pisał o niej Aleksander Mysiński w monografii poświęconej ziemi myślenickiej w dwudziestoleciu międzywojennym: 

    Dopiero w zakresie pokryzysowej poprawy koniunktury gospodarczej w połowie lat 30-tych, ponownie zrodziła się szansa budowy linii kolejowej na Ziemi Myślenickiej. Była to całkowicie nowa technologicznie koncepcja, uwzględniająca zmienione w wyniku postępu technicznego warunki techniczne realizacji inwestycji i nowe jej przesłanki ekonomiczne, przewidujące trakcję elektryczną na linii kolejowej Kraków-Zakopane, biegnącej nowym odcinkiem z Krakowa do Mszany Dolnej. Jej inicjatorem była Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie (…) Poza bezpośrednimi korzyściami, rozwiązującymi problemy komunikacyjne w południowym regionie województwa krakowskiego projektowana linia byłaby dla Ziemi Myślenickiej pierwszym, najdogodniejszym połączeniem kolejowym ze światem. 

                 Koordynacją prac przy nowej inwestycji miał się zająć powołany do życia w 1936 roku „Komitet dla elektryfikacji kolei Ziemi Krakowskiej”. Dwa lata później przekształcono go w „Towarzystwo Kolei Elektrycznych w Krakowie”. Budowa nowej linii i wprowadzenie trakcji elektrycznej miały skrócić podróż z Krakowa do Zakopanego o ponad 30 kilometrów. Przy okazji zakładano również spadek cen podróży o 22%.  Koszt budowy linii kolejowej z Krakowa do Mszany Dolnej oszacowano na kwotę około 16,5 mln zł.

                Projekt miał również duże poparcie ze strony ówczesnych władz lokalnych Myślenic. W 1938 roku na mocy przyjętej uchwały Gmina Myślenice przystąpiła do krakowskiego towarzystwa. Wedle opracowanych w tym czasie planów inwestycyjnych myślenicki dworzec kolejowy zamierzano wybudować na terenach znajdujących się za budynkiem sądu. Nowa linia miała przebiegać przez Zarabie, dlatego też wprowadzono zakazy wznoszenia nowych domów w wielu częściach tej letniskowej dzielnicy Myślenic.  

                W 1939 roku Centralne Biuro Projektów i Studiów PKP opracowało projekt koncepcyjny trasy kolejowej Kraków – Mszana Dolna. Prace miały rozpocząć się jesienią 1940 roku. Jednak do realizacji tego projektu nigdy nie doszło. Plany budowy kolei przez Myślenice zostały zniweczone przez kolejny wielki konflikt, którym była tym razem  II wojna światowa.          

    Bibliografia

    Mysiński Aleksander, Ziemia myślenicka w dwudziestoleciu  międzywojennym (1918-1939), Kraków 2003.

    Myślenice monografia miasta, redakcja Tomasz Gąsowski, Myślenice – Kraków 2012.  

    Węgrzyn Sławomir, Pierwsze koncepcje budowy kolei mają ponad 100 lat, „Gazeta Myślenicka”, nr 32 z 13 września 2017.

    Wilczek-Karczewska Magdalena, Rozwój kolei żelaznych na ziemiach polskich w ujęciu historycznoprawnym, https://ikar.wz.uw.edu.pl/images/numery/24/pdf/100.pdf (dostęp: 27 marca 2023).

    1. Linie kolejowe w Galicji przed 1897 rokiem (Domena publiczna)

     

    1. Książę Kazimierz Lubomirski (Domena publiczna)

    1.  Andrzej Średniawski (Narodowe Archiwum Cyfrowe)

     

    1. Przebieg trasy kolei Wieliczka-Dobczyce-Myślenice wg projektu z 1908 roku (źródło: S. Węgrzyn, Pierwsze koncepcje budowy kolei mają ponad 100 lat, „Gazeta Myślenicka”, nr 32 z 13 września 2017)

    Andrzej Małysa

    Skip to content