Podziemie antykomunistyczne w Polsce
Ustawa polskiego Sejmu z 3 lutego 2011 roku wprowadziła do kalendarza nowe święto państwowe. Dzień 1 marca został ustanowiony Narodowym Dniem Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. Pod pojęciem tym określa się żołnierzy zbrojnego podziemia antykomunistycznego, którzy począwszy od 1944 roku, czyli od wkroczenia Armii Czerwonej na ziemie Rzeczypospolitej, podjęli nierówną walkę z organami bezpieczeństwa Związku Radzieckiego oraz Polski Ludowej.
Święto ma związek z wydarzeniem z 1 marca 1951 roku. Wówczas to w mokotowskim więzieniu zostali brutalnie zamordowani strzałem w tył głowy przywódcy IV Zarządu Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”: Łukasz Ciepliński, Mieczysław Kawalec, Józef Batory, Adam Lazarowicz, Franciszek Błażej, Karol Chmiel oraz Józef Rzepka. W ten sposób komuniści rozbili kierownictwo ostatniej ogólnopolskiej konspiracji, która kontynuowała działalność mimo zakończenia II wojny światowej.
Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” (WiN) było największą i najliczebniejszą organizacją konspiracyjną powołaną do życia we wrześniu 1945 roku, na miejsce rozwiązanej kilka miesięcy wcześniej Armii Krajowej. Prezesem I Zarządu Głównego WiN został Jan Rzepecki. W deklaracji ideowej organizacji z 15 września 1945 roku zatytułowanej O wolność obywatela i niepodległość państwa napisano:
Przeszło 5 lat walczyła Polska Podziemna – trzon Narodu – o pełną wolność i niezawisłość, opierając się wyniszczającej okupacji niemieckiej. Zbrojne ramię polskiego Państwa Podziemnego – Armia Krajowa – w walce tej szczególnie dotkliwe poniosła ofiary, które duchowych jej spadkobierców zobowiązują do dalszej uporczywej walki nad realizacją ideału, który przyświecał naszym poległym towarzyszom broni. Szósty rok wojennej zawieruchy przyniósł nam wprawdzie uwolnienie z nienawistnego niemieckiego jarzma i wprowadził wielkie zmiany w międzynarodowym położeniu Polski i w jej stanie wewnętrznym, tworzone przez nie warunki życia obywatela polskiego dalekie są od tego obrazu, który mieli przed oczyma ginący żołnierze Polski podziemnej…
Oprócz WiN na ziemiach polskich działało wiele innych organizacji konspiracyjnych o różnym obliczu ideowym. Na bazie rozwiązanej na początku 1945 roku Armii Krajowej powstawały podziemne organizacje, takie jak: Ruch Oporu Armii Krajowej, Armia Krajowa Obywatelska, Konspiracyjne Wojsko Polskie, Wielkopolska Samodzielna Grupa Ochotnicza „Warta”, czy 5 Wileńska Brygada AK pod dowództwem mjr. Zygmunta Szendzielarza ps. „Łupaszka”. Celem ich wspólnej walki było stworzenie wolnego i w pełni suwerennego państwa. Szacuje się, że przez zbrojne podziemie mogło przewinąć się nawet kilkaset tysięcy ludzi, którzy nigdy nie pogodzili się z pojałtańskim ładem politycznym, obowiązującym w Polsce po zakończeniu wojny. Akcje zbrojne antykomunistycznej partyzantki skierowane były głównie przeciw formacjom Korpusu Bezpieczeństwa Publicznego, Urzędu Bezpieczeństwa oraz Milicji Obywatelskiej.
Aparat represji w Polsce był aktywnie wspierany przez Sowietów. Przeciwnikiem niepodległościowej partyzantki na ziemiach polskich były oddziały Armii Czerwonej oraz wzbudzające powszechną grozę formacje NKWD czy SMIERSZ-u (tak nazywano sowiecki kontrwywiad wojskowy). Wprawiając w ruch machinę terroru i uzyskując wydatną pomoc potężnego sąsiada ze wschodu, komunistom na początku lat 50-tych udało się ostatecznie rozbić struktury niepodległościowego podziemia w Polsce. Za ostatniego z „Żołnierzy Wyklętych” uznaje się Józefa Franczaka ps. „Laluś”, „Lalek”. Zginął on w obławie zorganizowanej osiemnaście lat po wojnie, 21 października 1963 roku.